Popper en het salafisme-onderzoek, een reactie

Beste Henk uit Twente,

Bedankt voor de goede, inhoudelijke kritiek en vragen.

Wie zijn de predikers en aanhangers?, vraag je. In de eerste helft van het rapport van het IMES worden een aantal Nederlandse salafistische stichtingen onderzocht, waaraan moskeeën, predikers en aanhangers zijn verbonden. Het gaat om de de stichting Al Tawheed in Amsterdam, stichting As Soennah in Den Haag, stichting ISOOK in Tiburg en stichting Al Waqf in Eindhoven. De moskeeën, predikers en bezoekers die aan deze stichtingen verbonden zijn, zijn meerdere malen in het nieuws gekomen vanwege dreigende taal richting politici en islamcritici, discriminatie van homoseksuelen en joden en jihadistische activiteiten. Het gaat hier om feiten die falsifieerbaar zijn en zijn na te zoeken in krantenbanken.

Wat versta ik onder "duidelijk"? En moet je voordat je iets "duidelijk" noemt wetenschappelijk onderzoek gedaan hebben naar datgene? Sommige zaken beschouw ik als zaken die een kwestie zijn van "gezond verstand". Je hoeft bijvoorbeeld geen wetenschappelijk onderzoek gedaan te hebben om te kunnen constateren dat mensen wel eens liegen, zeker als hen dat goed uitkomt. Dat weten wij uit eigen ervaring. Ook kunnen wij uit eigen ervaring, en ook uit andere dan puur wetenschappelijke bronnen (zoals bijvoorbeeld uit hetn lezen van fictie en het bekijken van films een beter begrip krijgen van wat de "menselijke natuur"wordt genoemd). Wat dat betreft ben ik meer een politiek filosoof dan een politiek wetenschapper, dus misschien dat dit jouw teleurstelling over het geringe wetenschappelijke gehalte van mijn betoog verklaart.

Ik ben het met je eens dat ik mijn punt onder 3 ongelukkig en onduidelijk geformuleerd heb. Laat mij proberen om het iets te verhelderen:

1. Het gaat erom of de conclusie: "het salafisme is geen bedreiging voor de Nederlandse demcoratie" uit de bevindingen van het rapport zelf getrokken kan worden. Een bedreiging wordt opgevat als "het gewelddadig bestrijden van democratie en rechtsstaat". Nu is de vraag: kun je uit het feit dat mensen ZEGGEN dat zij niet gewelddadig zijn en geweld afkeuren ook concluderen dat zij de democratie en rechtsstaat ook daadwerkelijk niet gewelddadig bestrijden? Je zou de vraag ook nog algemener kunnen stellen - geheel los van het onderzoek naar de aard, omvang en dreiging van het salafisme -  kun je uit een opinieonderzoek waarin mensen gevraagd wordt om aan een onderzoeker hun mening te geven zekerheid verkrijgen over hoe mensen nu echt denken en handelen? Daar moet je volgens mij in het algemeen heel voorzichtig mee zijn. Zo voorspelden opinieonderzoeken de afgelopen keren helemaal niet dat de PVV van Wilders zo'n grote winst zou boeken. Je moet er als onderzoeker met andere woorden rekening mee houden dat mensen ook politiek gewenste antwoorden kunnen geven.

2. In dit specifieke geval is er volgens mij reden om extra voorzichtig te zijn in het afleiden van een bepaalde manier van denken en handelen uit een bepaalde manier van spreken, omdat het gaat om a.) activiteiten die volgens de Nederlandse wet strafbaar zijn, waardoor er een duidelijk motief is om te liegen over de intentie om wel geweld te gebruiken tegen democratie en rechtsstaat tegen "onderzoekers" die duidelijk van buiten de eigen gemeenschap komen en b.)het volgens de salafistische wetten toegestaan is om leugens te gebruiken om de islam te beschermen tegen de ongelovigen (taqqiya). De onderzoekers spreken zelf in het rapport over "de salafistische retoriek van gematigdheid" en stellen in het rapport zelf de vraag of die retoriek niet puur retoriek zou kunnen zijn. Vervolgens concluderen zij naar mijn mening te snel dat dit niet het geval kan zijn, omdat spreken met een dubbele tong volgens hen niet geaccepteerd zou worden door de salafistische gemeenschap.Voor die stelling zou ik nu wel meer onderbouwing willen zien.

Tot slot. De theorie van Popper vind ik zeer belangrijk en interessant, al weet ik niet zeker of die klopt.(Kun je bijvoorbeeld Poppers eigen theorie falsifiëren dat alle theorieën falsifieerbaar moeten zijn? Volgens mij kan dat al niet.) Toch dit vind ik dit eerlijk gezegd jouw interessantste punt. De stelling: "het salafisme is geen bedreiging voor de demcoratie" is veel makkelijker falsifieerbaar dan de stelling "het salafisme is wel een bedreiging voor de democratie". Je kunt namelijk altijd zeggen: "het salafisme is nu nog niet gevaarlijk geworden, maar zal dat morgen wel zijn." Volgens Popper is de eerste stelling vanwege de falsifieerbaarheid ervan ook een wetenschappelijke stelling. Niettemin moeten we deze stelling verwerpen als onwaar om de redenen die ik in mijn stuk uiteen heb gezet. Maar hoe zit dan met de stelling: "het salafisme is wel een bedreiging voor de democratie"? Is die werkelijk niet op de een of andere manier te falsifiëren? Misschien niet. Maar is dat een reden om de stelling te verwerpen of is dat een reden om nog eens kritisch te kijken naar de theorie van Popper? Zelf ben ik daar nog niet helemaal over uit.

Kortom: ik blijf erbij dat uit het rapport van het IMES de conclusies: "het salafisme vormt geen bedreiging voor de democratie" en de conclusie "het salafisme is geen politieke ideologie die de democratie onderuit wil halen" niet getrokken kunnen worden. Of de conclusie dat het salafisme een bedreiging vormt voor de democratie wel getrokken kan worden, blijft een interessant punt van discussie, maar ik denk dat er goede argumenten in mijn artikel staan om deze stelling met "ja" te beantwoorden.